13 Adviezen om als vakgroep anesthesiologie op de OK te vergroenen

Scope 1: De invloed van dampvormige anesthetica, anesthesiegassen en medicatieafval

De milieubelasting 
Dampvormige anesthetica en lachgas zijn potente broeikasgassen.5, 6 Ze worden vrijwel nauwelijks gemetaboliseerd en komen na gebruik volledig in de atmosfeer terecht.7 Met uitzondering van desfluraan en sevofluraan tasten deze stoffen ook de ozonlaag aan.5  Wetgeving om deze uitstoot te beperken ontbreekt nog. Deels omdat het medicijnen zijn, deels omdat de uitstoot als verwaarloosbaar werd geacht. De laatste 30 jaar is het gebruik echter fors gestegen en met de komst van desfluraan is de impact van anesthesiegassen niet verwaarloosbaar. De Global Warmin Potential (GWP20) laat zien: 

Middel            GWP20             Levensduur in jaren5
     Desfluraan            6810             14
     Isofluraan            1800  
    Sevofluraan            440                  1
    Lachgas               114
    CO₂            1  

Dit betekent dat één kilo sevofluraan uitstoten gelijkstaat aan 440 kilo CO₂. Ter vergelijking, een benzineauto die 1 km rijdt stoot ongeveer 100 gram CO₂ uit.

Medicatieafval 
Het weggooien van medicatie heeft grote milieu-impact. Niet alleen door de intensieve productieprocessen, maar ook omdat er medicatieresten in het milieu terechtkomen. Nederland telt meer dan 2.000 geregistreerde geneesmiddelen; jaarlijks komt naar schatting 190 ton medicijnresten in het milieu terecht. In 2017 en 2018 overschreden concentraties van 19 stoffen de risicogrens. Voor slechts 80 stoffen wordt dit gemeten.18 De werkelijke impact ligt vermoedelijk veel hoger.

Wat kun je doen als anesthesioloog? 

  1. Vermijd lachgas, desfluraan en isofluraan
    Gebruik totaal intraveneuze anesthesie of sevofluraan met zeer lage verse gasflow (0.5 L min- 1). Draai bij dampvormige anesthesie altijd een lage verse gasflow (<1 L min-1).  
  2. Lage flow tijdens onderhoud anesthesie
    We spreken van lage verse gasflow als deze kleiner of gelijk is aan 1L/min-1. Bij een gesloten systeem volstaat een minimale verse gasflow van 400 ml bij een volwassen patiënt, bij kinderen kun je lager. Nieuwe anesthesietoestellen kunnen end-tidal doseren.  
  3. Zet de gasflow op pauze tijdens intubatie
    Hiermee voorkom je spil van damp in de operatiekamer en geen verdunning van opgebouwde dampconcentratie in het circuit waardoor je na intubatie snel terug kan met de ingestelde concentratie. 
  4. Low-flow kapinductie bij kinderen 
    Een studie vergeleek verschillende versgasflows tijdens een kapinductie met sevofluraan bij kinderen. Een kapinductie met een flow van 2 L min-1 was hierin niet trager dan en kwalitatief hetzelfde als een kapinductie van 6 L min-1.11

Lees hier meer over duurzame anesthesie.

Scope 2: Energiebeheersing op de OK

Waarom het belangrijk is 
Operatiekamers behoren tot de meest energie-intensieve ruimtes in het ziekenhuis. Vooral de luchtbehandeling staat dag en nacht aan en is verantwoordelijk voor meer dan 90% van het energieverbruik op de OK. Door bewuste keuzes te maken in het gebruik van apparatuur en luchtbehandeling, kunnen ziekenhuizen flink besparen, zowel op kosten als op CO₂-uitstoot. 

Duurzamere OK-zorg: haalbare maatregelen voor energiebesparing 
De werkgroep Energie van het Landelijk Netwerk de Groene OK heeft onderzoek gedaan naar concrete en haalbare maatregelen die bijdragen aan duurzamere en energiezuinigere zorg op de operatiekamer. De resultaten vormen een belangrijke stap in het verduurzamen van de zorg en sluiten aan bij de klimaatdoelstellingen zoals vastgelegd in de Green Deal 3.0. Hieronder een overzicht van de meest interessante besparingsmogelijkheden: 

  • Het verruimen van de luchtvochtigheidsgrenzen naar 30-70% 
  • Het instellen van kloktijden/sensoren (op een lagere stand schakelen buiten werktijden) 
  • Het reduceren van de hoeveelheid toegevoerde buitenlucht (ODA) die verwarmd, gekoeld, en be-/ontvochtigd moet worden 
  • Het reduceren van de totale luchthoeveelheid die per uur wordt gewisseld (‘klasse’ OK switchen) 

Lees hier het rapport. 

Wat kun je doen als anesthesioloog? 

  1. Ga in gesprek met de technische staf tav jullie luchtbehandeling: Adviseer de 4 punten uit het rapport:
    Sensoren die bij geen gebruik van de kamer de luchtbehandeling terugschakelen 
    Verbreding van de bevochtigings grenzen 
    Vermindering van de outdoor air(ODA) 
    Schakelen van klasse 1+ naar klasse1 
  2. Zet apparatuur uit als er geen gebruik wordt gemaakt van de OK
    Bijvoorbeeld het anesthesietoestel, warmtekast, computers en het licht. 
  3. Maak gebruik van LED-verlichting 
  4. Bij nieuwe aankopen kies voor duurzame apparatuur 
    Maak gebruik van EU-criteria voor groene overheidsopdrachten voor elektrische en elektronische apparatuur in de gezondheidszorgsector voor de aanschaf van nieuwe apparaten. 
  5. In het geval van nieuwsbouw of verbouwing van het OK-complex:
    Pas het aantal operatiekamers aan naar de behoefte van Klasse 1+, klasse1 en Klasse2, dus afhankelijk van de ingrepen.

Scope 3: (Anesthesie)materialen reduce, reuse, recycle

Impact van materiaalgebruik 
De gezondheidszorg produceert gemiddeld 1.600 kg afval per ziekenhuisbed per jaar. Een groot deel hiervan is afkomstig van het OK-complex, mede door de toename in het gebruik van wegwerpmaterialen. Dit heeft een directe impact op het milieu. Duurzaamheid verdient daarom een gelijkwaardige plek naast patiëntveiligheid en kosten bij keuzes rondom materiaalgebruik op de OK. 

Wist je dat: 

  • 40% van het ziekenhuisafval van het OK-complex komt? 
  • 80% van het afval in steriele ruimtes bestaat uit schoon plastic of papier? 
  • 25% van het OK-afval van anesthesie afkomstig is, waarvan 50-60% recyclebaar?19 

Door goed scheiden daalt de hoeveelheid operatiekamer afval. In Nederland worden op de OK twee afvalstromen onderscheiden: operatiekamerafval en hoog risicoafval. Beide worden verbrand bij respectievelijk 500 en 1.000 graden. Door schone stromen zoals plastic, papier, glas, blue wrap en aluminium hieruit te houden, kan het OK-afval met 70–80% worden gereduceerd. Afvalscheiding draagt bovendien bij aan bewustwording onder zorgprofessionals. 

Verduurzamen 
De 10-R ladder helpt bij het maken van duurzame keuzes, van het weigeren van onnodige producten tot het terugwinnen van energie uit afval. Hoe hoger op de ladder, hoe duurzamer: 

  • Refuse  – is het gebruik echt nodig? 
  • Reduce  – gebruik minder materiaal 
  • Renew  – ontwerp met circulariteit in gedachten 
  • Re-use  – hergebruik zonder bewerking 
  • Repair  – verleng de levensduur met onderhoud 
  • Refurbish – knap apparatuur op 
  • Remanufacture  – geef producten een tweede leven 
  • Re-purpose  – geef een product een nieuwe functie 
  • Recycle  – verwerk tot grondstof 
  • Recover  – verbrand afval voor energie 

Green Teams hebben de ambities om minder tot geen afvalstoffen meer af te voeren. Een belangrijke stap daarin is het vervangen van wegwerpproducten door herbruikbare alternatieven. In het Radboudumc is dit al in praktijk gebracht: waar eerder jaarlijks 39.000 single-use bloeddrukbanden werden gebruikt, zijn dat er nu nog slechts 1.500 herbruikbare exemplaren. Deze verandering resulteert in een jaarlijkse vermindering van 2.812 kilogram plastic afval. Hoewel de aanschafprijs per herbruikbare band hoger ligt, is de totale hoeveelheid benodigde materialen aanzienlijk lager, wat uiteindelijk ook financieel voordelig is. Dit principe wordt inmiddels ook toegepast op andere medische hulpmiddelen zoals thermometers, saturatiemeters, stuwbanden etc.

Afvalreductie wordt ook bereikt door kritisch te kijken naar de samenstelling van proceduretrays. Zo bleek op de werkvloer dat veel trays onnodige materialen bevatten die ongebruikt worden weggegooid. In het Radboudumc is bijvoorbeeld onderzocht of de veneuze inbrengset efficiënter kon worden ingericht. Een vergelijkbare optimalisatie vond plaats bij spinale anesthesie: waar eerder een volledige set werd gebruikt, blijkt het ook mogelijk om losse benodigdheden klaar te leggen, wat een afvalbesparing van 65 procent en een kostenreductie van 11 euro per ingreep oplevert. 

Een ander voorbeeld is de werkwijze rond het schoon inbrengen van een blaaskatheter. Waar dit voorheen altijd steriel gebeurde, is nu gekozen voor een schone techniek, wat op jaarbasis 2.023 kilogram afval bespaart, een vermindering die overeenkomt met 6.712 kilogram CO₂-uitstoot. Deze concrete praktijkvoorbeelden laten zien hoe duurzame keuzes niet alleen milieuwinst opleveren, maar ook bijdragen aan een efficiëntere en vaak goedkopere zorgpraktijk.

Adviezen 

  1. Beperk gebruik van disposables waar mogelijk.
    Hergebruik bepaalde materialen. Voor textiel, instrumenten en hulpmiddelen geldt dat de reusables een lagere LCA hebben en doorgaans goedkoper zijn. 
  2. Herinrichting van procedure trays.
    Zowel binnen de anesthesie als de chirurgie wordt gebruik gemaakt van kits (procedure trays). Daar zit vaak materiaal op wat niet/nauwelijks wordt gebruikt. Kijk samen met je team en leverancier naar versobering. Dit scheelt afval en geld. 
  3. Bewust gebruik van medicatie, bijv. voorgevulde spuiten.Verspilling van medicatie vindt op verschillende manieren plaats. Zo wordt op veel operatiekamers noodmedicatie klaargelegd. Door gebruik te maken van lang houdbare voorgevulde spuiten kan medicatie verspilling voorkomen worden. Doe dit alleen bij noodmedicatie die dus zelden gebruikt wordt. Voorgevulde spuiten (RTA) voor diverse medicatie zijn zeer kostbaar in gebruik en daardoor financieel onaantrekkelijk. We kijken als NVA ook naar het veilig doorgebruik van intraveneuze medicatie tussen patiënten.
  4. Succesvolle operatiecomplexen scheiden
    Plastic, papier, glas, RVS, aluminium, polypropyleen afdekfolie en batterijen. Afval kan gescheiden worden op de holding, steriele opdekruimte, operatiekamer, apotheek ruimte, logistieke ruimtes en verkoeverkamer.  

Wat kun jij al doen? 
Gebruik herbruikbare materialen op de OK, IC en bij anesthesie, bijvoorbeeld: 

  • Laryngoscoopbladen (klassiek en video) 
  • Saturatiemeters 
  • Bloeddruk- en stuwbanden 
  • Thermometers 
  • Larynxmaskers 
  • ECG-kabels 
  • Wasbaar textiel (OK-mutsen, dekens, jasjes, overalls, kussenslopen, matjes) 

Minder afval? Zo doe je dat in de praktijk: 

  • Gebruik beademingsslangen langer 
  • Katheters schoon i.p.v. steriel inbrengen 
  • Minimalistisch prikken (bijv. spinaal) 
  • Maak procedure trays leaner 
  • Optimaliseer het opdekken van de operatietafel 
  • Stem infuussystemen af met afdelingen 
  • Gebruik tape i.p.v. aparte pleister (bij korte ingrepen) 
  • Laat infuus achterwege bij kleine ingrepen 
  • Hergebruik IV-medicatie als dat veilig kan 
  • Geef medicatie oraal of rectaal als alternatief voor IV 
  • Gebruik neuslangetje i.p.v. zuurstofbril postoperatief 

Deze 13 adviezen helpen jouw vakgroep om stappen te zetten richting een groenere OK. Download de volledige handreiking hier.

Referenties

1.    de Bruin J, Houwert T, Merkus K. Een Stuur Voor de Transitie Naar Duurzame Gezondheidszorg - Kwantificering van de CO2- Uitstoot., 2019.
2.    Eckelman MJ, Sherman J. Environmental impacts of the U.S. health care system and effects on public health. PLoS ONE 2016;
11: 1–14.
3.    American Society of Anesthesiologists Committee on Equipment and Facilities- Task Force on Environmental Sustainability. Greening the Operating Room and Perioperative Arena: Environmental Sustainability for Anesthesia Practice. American Society of Anesthesiologists2014.
4.    MacNeill AJ, Lillywhite R, Brown CJ. The impact of surgery on global climate: a carbon footprinting study of operating theatres in three health systems. The Lancet Planetary Health 2017; 1: e360–7.
5.    Sulbaek Andersen MP, Nielsen OJ, Wallington TJ, Karpichev B, Sander SP. Assessing the Impact on Global Climate from General Anesthetic Gases. Anesthesia & Analgesia 2012; 114: 1081–5.
6.    Sulbaek Andersen MP, Sander SP, Nielsen OJ, Wagner DS, Sanford TJ, Wallington TJ. Inhalation anaesthetics and climate change. British journal of anaesthesia 2010; 105: 760–6.
7.    Vollmer MK, Rhee TS, Rigby M et al. Modern inhalation anesthetics: Potent greenhouse gases in the global atmosphere. Geophysical Research Letters 2015; 42: 1606–11.
8.    Sherman J, Le C, Lamers V, Eckelman M. Life cycle greenhouse gas emissions of anesthetic drugs. Anesthesia and Analgesia 2012; 114: 1086–90.
9.    Alexander R, Poznikoff A, Malherbe S. Greenhouse gases: the choice of volatile anesthetic does matter. Canadian Journal of Anesthesia 2018; 65: 221–2.
10.    Hu X, Pierce JT, Taylor T, Morrissey K. The carbon footprint of general anaesthetics: A case study in the UK. Resources, Conservation and Recycling 2021; 167: 105411.
11.    Singh A, Sinha R, Aravindan A, Kumar KR, Datta PK. Comparison of low-fresh gas flow technique to standard technique of sevoflurane induction in children—A randomized controlled trial. Paediatric Anaesthesia 2019; 29: 304–9.
12.    Overcash M. A Comparison of Reusable and Disposable Perioperative Textiles. Anesthesia & Analgesia 2012; 114: 1055–66.
13.    Sherman JD, Raibley LA, Eckelman MJ. Life cycle assessment and costing methods for device procurement: Comparing reusable and single-use disposable laryngoscopes. Anesthesia and Analgesia 2018; 127: 434–43.
14.    McGain F, Story D, Lim T, McAlister S. Financial and environmental costs of reusable and single-use anaesthetic equipment. British Journal of Anaesthesia 2017; 118: 862–9.
15.    Ibbotson S, Dettmer T, Kara S, Herrmann C. Eco-efficiency of disposable and reusable surgical instruments - A scissors case. International Journal of Life Cycle Assessment 2013; 18: 1137–48.
16.    Adler S, Scherrer M, Rückauer KD, Daschner FD. Comparison of economic and environmental impacts between disposable and reusable instruments used for laparoscopic cholecystectomy. Surgical Endoscopy and Other Interventional Techniques 2005; 19: 268–72.
17.    McGain F, McAlister S, McGavin A, Story D. A life cycle assessment of reusable and single-use central venous catheter insertion kits. Anesthesia and Analgesia 2012; 114: 1073–80.
18.    Moermond CTA, Montforts MHMM, Roex EWM, Venhuis BJ. Medicijnresten En Waterkwaliteit: Een Update., 2020.
19.    Thiel CL, Eckelman M, Guido R et al. Environmental impacts of surgical procedures: Life cycle assessment of hysterectomy in the United States. Environmental Science and Technology 2015; 49: 1779–86.
20.    McGain et al.; Environmental sustainability within anaesthesia and critical care; BR J Anaesth 2020.

Klik hier om terug te gaan naar de startpagina van Duurzaamheid op de operatiekamer.